TIỂU HAY ĐẠI NGÃ
Trong Kinh nói: Hết
thảy pháp hữu vi đều là như chiêm bao, như huyễn thuật, v.v...; đó là nói về
giáo nghĩa Tánh không và Vô ngã bằng kinh nghiệm trực giác hay thực chứng. Giáo
nghĩa này về sau được các Bà-la-môn học Vệ-đà thay thế bằng học thuyết như
huyễn tức māyā và hữu ngã tức ātman. Những điểm tư tưởng này là tinh yếu của
các tập Upanishad. Nói một cách đại cương, thế giới này chỉ là huyễn hóa, vậy
ta là ai, hay ta là cái gì, trong tấn tuồng huyễn hóa này?
Như vậy có thể
thấy ảnh hưởng của các tỳ-kheo a-lan-nhã đối với các đạo sĩ soạn tập Sâm lâm
thư để rồi phát triển thành tư tưởng triết học Upanishad. Thế nhưng, về sau do
sự phục hồi địa vị của giai cấp Bà-la-môn, những người Ấn Độ giáo thâu thái rất
nhiều giáo nghĩa của Phật trong đó có giáo nghĩa Tánh không diễn thành như
huyễn, rồi cho rằng tư tưởng "tánh Không" trong các bộ Bát-nhã là do ảnh hưởng của
Upanishad. Cũng có nhiều Phật tử tin điều này nên cho rằng kinh điển Bát-nhã
cũng như của cả Đại thừa chịu ảnh hưởng của Bà-la-môn giáo, thay vì ngược lại.
