TỨ VÔ LƯỢNG TÂM
TỪ, BI, HỶ, XẢ TRONG ĐỜI SỐNG
Vào thời Đức Thế Tôn còn tại thế, rất nhiều người theo Bà la môn giáo tin
rằng sau khi chết họ sẽ được sanh lên Trời sống với đấng Phạm Thiên (Brahma)
bất tử . Một hôm có một vị Bà la môn đến hỏi Đức Phật rằng, con người nên làm
gì để có thể biết chắc là mình sẽ hoà cùng với đấng Phạm Thiên sau khi chết.
Đức Phật đã dạy :" Phạm Thiên chính là suối nguồn của tình thương, vì vậy
muốn hòa mình cùng đấng Phạm Thiên ông phải thực tập tứ vô lượng tâm là Từ, Bi,
Hỷ, Xả…"Từ" tiếng Sanskrit là Maitri, tiếng Pàli là Metta .
"Bi" là Karuna và "Hỷ" là Mudita theo cả hai hệ thống ngôn
ngữ "Xả" tiếng Sanskrit là Upeksha và tiếng Pàli là Upekkha . Tứ vô
lượng tâm là bốn trạng thái của tình thương yêu chân thật . Chúng được gọi là
vô lượng bởi vì nếu bạn thực tập những trạng thái tâm này, chúng sẽ gia tăng
hàng ngày cho đến khi bao trùm cả vũ trụ . Bạn sẽ trở nên hạnh phúc hơn và
những người quanh bạn cũng trở nên hạnh phúc hơn nhờ thực tập Tứ vô lượng tâm
này. Theo Ngài Long Thọ (Nagarjuna). Một
đại luận sư Phật giáo thế kỷ II , thực hành tâm Từ sẽ giúp chúng ta loại bỏ
được sân hận trong tâm . Thực hành tâm Bi sẽ giúp chúng ta loại trừ được buồn
đau , lo lắng trong tâm . Thực hành tâm Hỷ sẽ giúp loại trừ sầu muộn, sanh khởi
niềm vui . Thực hành tâm Xả sẽ giúp chúng ta xả bỏ hận thù, ganh ghét, đố kỵ và
sự chấp thủ.
Nếu chúng ta biết cách phát
triển tâm Từ, tâm Bi, tâm Hỷ, tâm Xả, chúng ta sẽ biết cách hàn gắn những vết
thương lòng do sân hận, ưu sầu, bất an, thù hiềm, cô đơn và cố chấp đem lại.
Theo Tăng Chi Bộ kinh (Anguttara Nikaya), đức Phật dạy : "Nếu tâm sân khởi
lên như một vị Tỳ kheo, thì vị ấy nên thực hành buông xả, tâm Từ, Bi hoặc Xả
đến với người đã đem lại cho vị ấy sự ân hận ".
Một số luận sư Phật giáo cho rằng giáo lý về Tứ vô lượng tâm không phải
là giaó lý cao nhất của Phật giaó, chúng không đưa đến chấm dứt khổ đau . Điều
này không thật sự đúng . Có lần Đức Phật đã dạy Tôn giả A Nan rằng : " Hãy
dạy pháp môn Tứ vô lượng tâm này cho các vị Tỳ kheo trẻ để họ được an ổn vui
vẻ, lành mạnh thân và tâm, để họ được trang bị tốt trên con đường hướng đến
giác ngộ" . Một lần khác, Đức Phật đã dạy rằng bất cứ ai thực hành Tứ vô
lượng tâm kết hợp với Tứ diệu đế, Bát thánh đạo đều sẽ mau chóng tiến đến giác
ngộ . Từ, Bi, Hỷ, Xả là bản chất của giác ngộ . Chúng là bốn khía cạnh của tình
thương đích thực trong ta, trong mọi người và mọi vật
Tâm Từ là tâm có công năng
đem đến niềm vui và hạnh phúc cho mình và cho người . Để phát triển tâm Từ,
chúng ta cần thực tập nhìn sâu và nghe sâu để biết được chúng ta nên làm gì và
không nên làm gì để tạo dựng hạnh phúc cho người khác . Nếu bạn đem đến cho
người mình yêu điều mà người ấy không muốn, tức là bạn chưa thực hành tâm Từ .
Bạn phải hiểu được hoàn cảnh thực của người ấy và biết được điều gì bạn đem đến
sẽ làm người ấy hạnh phúc . Chẳng hạn, có rất nhiều người thích ăn sầu riêng .
Có thể nói là họ nghiện sầu riêng . Mùi của nó lan tỏa rất rộng và có đôi người
khi ăn xong còn để vỏ của nó dưới giường ngủ để tiếp tục thưởng thức mùi thơm
của nó . Tuy vậy lại có một số người không chịu được mùi sầu riêng . Nếu bạn
mời họ ăn sầu riêng họ sẽ không được vui. Nếu bạn bảo rằng bạn yêu người ấy và
bạn muốn người ấy hạnh phúc, nhưng bạn lại ép người ấy ăn sầu riêng tức là bạn
đã thương yêu nhưng không hiểu được người ấy . Đây là một ví dụ về tình yêu
thiếu hiểu biết. Ý định của bạn thì rất tốt nhưng bạn đã không có một sự hiểu
biết đúng đắn .
Tình yêu thiếu hiểu biết
không phải là tình yêu chân thật . Bạn phải biết nhìn thật sâu để hiểu những
ước muốn, tình cảm, những nhu cầu và ngay cả những nỗi khổ đau của người bạn
yêu . Tất cả chúng ta đều cần tình yêu . Yêu thương mang lại niềm vui và hạnh
phúc cũng tự nhiên như hơi thở vào ra của chúng ta vậy . Chúng ta được cây cỏ
yêu thương, chúng đã cung cấp cho chúng ta không khí trong lành . Để được yêu
thương, chúng ta phải biết thương yêu, tức là chúng ta phải biết hiểu . Để tình
yêu của chúng ta được bền vững, chúng ta phải có hành động đúng đắn để bảo vệ
không khí, bảo vệ cây cỏ và bảo vệ người mình thương .
Tất cả chúng ta đều có những
hạt giống của thương yêu . Chúng ta cần phát triển suối nguồn năng lượng tuyệt
diệu này, nuôi dưỡng tình yêu không vụ lợi, không mong chờ sự đáp đền nào . Khi
chúng ta hiểu biết sâu sắc về một người nào, ngay cả đó là người đã làm hại ta,
ta cũng không thể không yêu thương người ấy . Đức Phật trong tuơng lai là Đức
Từ thị Di Lặc, một Đức Phật của Từ tâm .
Tâm Bi là khía cạnh thứ hai
của tình thương chân thật, là khả năng giảm thiểu và chuyển hoá khổ đau . Để
phát triển Bi tâm , chúng ta cần thực tập thở một cách chánh niệm, tập lắng
nghe và tập nhìn sâu. Tâm Bi nói lên sự tương quan sâu sắc . Khi bạn biết người
khác đau khổ, bạn xích lại gần người ấy . Bạn lắng nghe như thử xúc chạm được
nỗi đau người ấy. Bạn cảm thông sâu sắc với người ấy và điều đó sẽ đem lại sự
giải toả khổ đau .
Một lời nói, hành động hay
suy nghĩ với tâm Bi có thể giảm thiểu khổ đau và đem lại niềm vui cho người
khác. Một lời nói chân thật, đúng đắn có thể đem lại niềm tự tin, an ủi, giải
tỏa nghi ngờ, giúp tránh lỗi lầm, hoà giải xung đột và mở cửa đến giải thoát.
Một hành động tốt có thể cứu sống một mạng người, có thể giúp con người tạo
dựng hạnh phúc. Suy nghĩ cũng có giá trị tương tự bởi vì suy nghĩ thường dẫn
đến lời nói và hành động. Với Bi tâm, mỗi ý nghĩ, lời nói và hành động của chúng
ta đều có thể là một phép màu. Chúng ta thường phân vân tại sao Đức Phật lại
luôn có một nụ cười tươi đẹp bình dị như vậy trong khi thế giới đang tràn ngập
khổ đau. Tại sao Ngài lại không bị tác động bởi khổ đau? Lý do là vì Đức Phật
có đủ bình tĩnh, sáng suốt và hiểu biết nên khổ đau không thể đánh ngã được
Ngài. Ngài có thể mỉm cười với khổ đau vì Ngài biết cách điều phục nó, chuyển
hoá nó. Chúng ta cần phải ý thức được khổ đau nhưng chúng ta cũng cần bình
tĩnh, sáng suốt và dồi dào sinh lực để chuyển hóa tình huống. Đại dương sầu lệ
sẽ không nhận chìm được chúng ta nếu chúng ta có đủ tâm Bi. Điều này giải thích
nụ cười của Đức Phật.
Tâm Hỷ là khiá cạnh thứ ba
của tình thương chân thật. Tình thương chân thật thì luôn đem lại niềm vui cho
mình và cho người mình yêu. Nếu tình thương của chúng ta không đem lại niềm vui
cho cả hai thì đó chưa phải là tình thương chân thật . Một số luận sư giải
thích rằng "Lạc" liên quan đến cả thân và tâm, trong khi
"Hỷ" thì chỉ liên quan đến tâm . Họ thường đưa ra ví dụ rằng : Một
người khi đang đi trên sa mạc nếu lúc ấy họ thấy một dòng nước mát thì họ cảm
nhận về Hỷ . Khi uống nước là lúc họ cảm giác được Lạc . Chúng ta không cần
phải vội vã với tương lai ; chúng ta biết rằng mọi thứ đều có ở đây, ngay trong
giây phút này. Có nhiều điều rất nhỏ nhưng có thể mang lại niềm vui to lớn cho
chúng ta . Chẳng hạn, nếu chúng ta biết rằng chúng ta có một đôi mắt trong
sáng, chúng ta chỉ cần mở mắt và có thể nhìn ngắm trời xanh, hoa tím; chúng ta
có thể nhìn ngắm cây cỏ, trẻ em nô đùa và biết bao nhiêu loại hình ảnh sắc màu
kỳ diệu khác . An trú trong chánh niệm, chúng ta có thể tiếp xúc với những sự
vật tươi xanh màu nhiệm này và niềm vui khởi lên một cách tự nhiên trong tâm ta
.
Một số luận sư lại cho rằng
chữ "Mudita" có nghĩa là hoan hỷ, tức là niềm vui có được khi nhìn
thấy người khác hạnh phúc . Ý nghĩa này có vẻ hạn chế, nó phân tách giữa mình
và người, "Mudita" nên được hiểu sâu hơn là niềm vui tràn đầy an bình
và hạnh phúc . Chúng ta vui khi thấy người khác hạnh phúc, nhưng chúng ta cũng
vui trong sự thanh thản của chính chúng ta . Tại sao chúng ta chỉ cảm thấy hoan
hỷ với người khác mà không cảm thấy hoan hỷ với chính bản thân mình? Niềm vui
là cho tất cả mọi người .
Yếu tố thứ tư của tình
thương chân thật là tâm Xả. "Xả" có nghĩa là không dính mắc, không
bám viú, không phân biệt . Xả có nghĩa buông bỏ. "Upe" có nghĩa là
"cùng khắp" và "Ksha" có nghĩa là nhìn .
"Upeksha" là nhìn cùng khắp. Cũng giống như khi bạn leo lên đỉnh một
ngọn núi cao thì bạn có thể thấy cùng khắp và toàn diện, không bị giới hạn bởi
một phía nào. Nếu tình thương của bạn có sự phân biệt, có định kiến thì đó
không phải là tình thương đúng nghĩa. Nếu bạn có nhiều người con, bạn nên yêu
thương tất cả chúng. Xả không có nghĩa là không yêu thương, mà Xả là yêu thương
làm sao để con của các bạn nhận được đồng đều tình thương của bạn, không có sự
phân biệt. Thậm chí trong một cuộc xung đột dù gay gắt như thế nào, chúng ta
vẫn giữ thái độ không chia rẽ, vẫn có thể yêu thương và hiểu biết cả hai bên .
Chúng ta cởi bỏ tất cả định kiến phân biệt để phá trừ biên giới giữa ta và
người. Cho đến khi nào chúng ta vẫn còn sự phân biệt giữa ta và người thì chúng
ta vẫn chưa có được tâm xả theo đúng nghĩa của nó. Chúng ta phải đặt mình vào
vị trí người khác, trở thành một với họ thì chúng ta mới hiểu đúng người ấy. Đó
cũng là một cách để loại trừ bản ngã ích kỷ, hẹp hòi.
Không có tâm Xả, tình yêu
của chúng ta trở nên ích kỷ. Một chú chim chích chòe có thể rất đẹp nhưng nếu
chúng ta nhốt nó vào một chiếc lồng sắt để sở hữu nó cho riêng mình thì chú
chim ấy chẳng còn đẹp trong dáng vẻ tự nhiên của nó nữa. Người thân yêu của
chúng ta cũng vậy, họ giống như một đám mây, một chú chim hay một bông hoa. Nếu
bạn nhốt họ lại, họ sẽ "chết" mất. Tuy thế, nhiều người vẫn làm như
vậy. Họ đoạt mất sự tự do của người họ yêu, họ sống chỉ để thỏa mãn mình và
dùng người khác để thỏa mãn tham vọng của họ. Đó không phải là yêu thương; đó
chính là sự phá hoại. Bạn nói rằng bạn yêu người ấy, nhưng khi bạn không hiểu
tình cảm, nhu cầu và tình cảnh của người ấy thì người ấy chỉ đang ở trong một
ngục tù mang danh tình yêu. Tình yêu thật sự thì không như vậy. Tình yêu thật
sự giúp bạn giữ gìn lòng tôn trọng và tự do của bạn và người bạn yêu thương . Đó là ý nghĩa đích thực của
tâm Xả .
Để tình yêu thương đạt đến chân nghĩa, nó phải bao hàm Từ, Bi, Hỷ, Xả
trong bản thân nó. Để tâm Từ đạt đến chân nghĩa của nó, nó phải bao hàm tâm Bi,
Hỷ và Xả trong nó. Tương tự như vậy đối với tâm Bi, tâm Hỷ, và tâm Xả . Đây là
bản tính tương duyên của các thành phần trong Tứ vô lượng tâm . Khi Đức Phật
dạy pháp môn Tứ vô lượng tâm, Ngài đã cung cấp cho chúng ta một cách sống thật
sự cần thiết, hữu ích và quan trọng . Điều quan trọng hơn là chúng ta phải hiểu
thật kỹ và thực hành chúng thật đúng đắn trong đời sống hàng ngày của chúng ta
. Đó là cách hay nhất để thương yêu và được thương yêu, để có hạnh phúc và mang
đến hạnh phúc cho mình, cho người và cho
cả mọi loài .
Tỳ kheo TTQ
(Theo The Mindfuness Bell)
No comments:
Post a Comment
Mời đóng góp ý kiến trong tinh thần xây dựng.
Đa tạ